Zwanendriften, kent u dat?

Beknopte inleiding in de Zwanendrift...

Wat een verdrietig zwaantje. Waarom is dit zwaantje zo triest? Lees snel verder...

Aderlaten, vierendelen, heksenjagen… Zo maar enkele activiteiten die in de Middeleeuwen normaal werden geacht, maar anno 2013 uit de gratie zijn geraakt. Één en ander past niet meer binnen het algemene beeld van wat wij ethisch en humaan vinden en is daarom, terecht, uitgestorven. Nog zo’n middeleeuwse activiteit is het zwanendriften.

Het wàt, vraagt u? Een korte uiteenzetting: zwanendriften is een vorm van pluimveehouderij waarbij een zogenaamde zwanendrifter een x-aantal knobbelzwanenparen houdt, verspreid over een bepaalde regio. De verblijfplaatsen van de zwanen worden niet omheind en de zwanen lopen dus los, maar zijn door de zwanendrifter toch min of meer gebonden aan de plaats waarop ze zijn uitgezet, doordat hij hun vermogen om te vliegen heeft weggenomen. Dit doet hij door een stukje van hun vleugel af te knippen, het zogenaamde leewieken. Let wel, het gaat hier niet om enkel veertjes die worden afgeknipt: de zwanendrifter knipt bij zwanenkuikens daadwerkelijk een stuk vleugelbot af, het middenhandsbeen om precies te zijn. Zonder verdoving uiteraard, want dat was in de Middeleeuwen nog niet uitgevonden. De zwanen worden in paren uitgezet en zullen gaan nestelen. Zodra de eieren zijn uitgekomen, worden de kuikens door de zwanendrifter geleewiekt en weer losgelaten.  Wanneer de kuikens jongvolwassen zijn is het ‘oogsttijd’: de zwanendrifter zoekt de zwanenfamilies op en grijpt de dieren bij hun nek met een lange stok met een haak eraan, hetgeen met veel tumult gepaard gaat. De jonge zwanen worden verkocht als siervogel, (veelal aan buitenlandse ‘vogelliefhebbers’: een groot deel van de zwanen verdwijnt in (te) krappe houten hokken en wordt daarna over de hele wereld geëxporteerd), of geslacht voor hun vlees, huid, dons en veren. Een droevig einde voor zulke mooie dieren, nietwaar?




   

Zwanendrifter in actie. Let u vooral op de rare draai in de hals van de zwaan en het afgeknipte vleugeltje.



                                  

Onlangs op Schiphol in beslag genomen: 46 zwanen in te krappe kisten. Twee waren er al gestikt. Dan moet je toch wel veel van dieren houden, als je bereid bent je nieuwe huisdier dàt te laten doorstaan. Overigens ging het hier naar het schijnt niet om zwanen van één van de bij ons bekende zwanendrifters. Niet dat dat uitmaakt: weinig reden om aan te nemen dat de zwaantjes van deze heren er vrolijker bij zitten. Maar goed, eerlijk is eerlijk... Kennelijk zijn er in Nederland meer zwanenhandelaren actief, het probleem is dus nóg groter dan in eerste instantie gedacht. Reden temeer om actie te ondernemen!

In tegenstelling tot het aderlaten, vierendelen en heksenjagen behoort het zwanendriften helaas nog niet geheel tot het verleden. In Nederland zijn twee zwanendrifters actief, waarvan één in Lopik en omstreken en één in het (gehele) Groene Hart. Ruim 600 geleewiekte zwanenparen lopen er in het Groene Hart rond. Sinds jaar en dag worden hun kuikens door de zwanendrifters verminkt en vervolgens aan hun lot over gelaten, totdat ze uiteindelijk geoogst en verhandeld worden. Een bijzonder vreemde zaak, want zwanen horen tot de beschermde diersoorten en het zwanendriften is, na een overgangsperiode van tien jaar, in 2008 verboden. Kennelijk stelt een dergelijk verbod in Nederland echter niets voor, want het is beide zwanendrifters toegestaan om hun ‘beroep’ te blijven uitoefenen. Reden die hiervoor wordt opgevoerd door het ministerie, is dat het om tamme zwanen gaat, die eigendom zijn van de zwanendrifters. Deze zijn daarom vrij om de dieren als siervogel te verhandelen.  Één van de zwanendrifters heeft daarnaast sinds 2008 een ontheffing, die het hem mogelijk maakt om ‘zijn’ zwanen niet alleen levend te verhandelen, maar ook te doden om hun vlees, huid, dons en veren. Deze ‘productiezwanen’ hoeven, in tegenstelling tot de zwanen die als siervogel bestemd zijn, niet geringd te worden. De ontheffing verloopt op 1 april 2013, maar nu blijkt dat er een aanvraag voor een nieuwe ontheffing is ingediend. Deze màg niet verleend worden!

Argumenten vóór en tegen:

‘Tamme Zwanen’

Zoals gezegd is het beide zwanendrifters toegestaan hun beroep uit te oefenen, ondanks het verbod op zwanendriften, omdat er een onderscheid wordt gemaakt tussen tamme en wilde knobbelzwanen. Het verbod geldt voor wilde dieren, de zwanen van de drifters worden aangemerkt als tamme zwanen en ook hun nakomelingen zijn volgens de wet tam en dus vogelvrij (grappige uitdrukking in dit verband, deze vogels zijn alles behalve vrij). Wat maakt een dier eigenlijk tam? Volgens drifters en overheid is een tamme vogel een in gevangenschap geboren en opgekweekte vogel. Dat argument klopt echter pertinent niet in het geval van de zwanendrift. In de praktijk is het enige verschil tussen een tamme en een wilde zwaan, dat er een stukje vanaf is geknipt. Geleewiekte zwanen zijn immers ooit ergens uitgezet en vervolgens aan hun lot overgelaten. Zij leiden hetzelfde leven als wilde zwanen, worden net als wilde zwanen geacht hun eigen voedsel bij elkaar te scharrelen, trotseren dezelfde gevaren als wilde zwanen, maar kunnen er niet voor wegvliegen zoals wilde zwanen zouden doen. Hun jongen worden in het wild geboren en vervolgens toegeëigend door de zwanendrifter door er een stuk vleugel af te knippen. Een tam dier is dus een verminkt dier, maar verder op alle vlakken hetzelfde als zijn wilde soortgenoot.

Zo’n tamme zwaan ziet er ook uit als een wilde zwaan. Sommige zwanen hebben een ring, maar niet allemaal, vanwege de ontheffing die één van de zwanendrifters heeft gekregen op de ringplicht. Sommige zwanen hebben een tatoeage op de snavel (overigens wordt deze ook zonder verdoving aangebracht, naar het schijnt ook bij volwassen zwanen), maar niet allemaal, want niet alle kopers van siervogels willen ontsierende initialen op de snavel van hun nieuwe tuindecoratie. Sommige zwanen worden rond hun kop geschoren, maar veren groeien weer aan na verloop van tijd. Toch schijnt een zwanendrifter ‘zijn’ dieren te kunnen onderscheiden van wilde zwanen, hij zal wel moeten, want volgens de wet mag hij wilde zwanen niet benaderen en hun nesten niet verstoren. De vraag is natuurlijk of dat ook echt niet gebeurt, want hoe waarschijnlijk is het dat een oudere man op afstand een ring rond een pootje ziet van een zwaan die zich in het water bevindt? Of een tatoeage op de snavel van een nestelende zwaan, die wellicht zijn kop tussen de veren heeft? En kan de beste man op zijn blauwe ogen geloofd worden wanneer hij zegt dat hij zich geen wilde zwanenkuikens toe-eigent, als hij dan toch een nest van wilde zwanen tegenkomt? Wie controleert dat? Kan de herkomst van zwanen überhaupt gecontroleerd worden als er eenmaal een ringetje omheen zit? Als ik de hond van mijn buren uit hun tuin weghaal en er een chip in laat zetten (of een stukje van zijn oor knip), wie bewijst dan dat het niet mijn hond is? Of, erger, is het dan bij gebrek aan bewijs gewoon wel mijn hond volgens de wet?



Zwaan met geschoren band rond zijn kop en de initialen van één van de zwanendrifters op zijn snavel getatoeëerd. Hij kijkt erbij alsof hij zich enigszins aangerand voelt. Maar dat weet ik natuurlijk niet zeker.



Ook kan het zomaar gebeuren dat een door de zwanendrifter uitgezet zwanenkoppel gescheiden wordt en één van de dieren een nieuwe partner vindt in een wilde zwaan. Als uit zo’n koppel jongen geboren worden, zijn dat dan wilde zwanen, of tamme zwanen? Is het schadelijk voor de wilde knobbelzwanenpopulatie wanneer er zulke kruisingen plaatsvinden? Hoe is het eigenlijk gesteld met de populatie wilde knobbelzwanen in de gebieden waar de zwanendrifters opereren? Naar het schijnt zijn bijna alle zwanen in Gouda en omstreken inmiddels geleewiekte zwanen van de zwanendrifter(s).

Kortom, er rijzen veel vragen omtrent de term ‘tamme  zwanen’.  Wellicht zo veel, dat het voortdurend toestaan van driften van ‘tamme’ zwanen niet wenselijk is, sowieso niet, maar zeker niet voordat de diverse vragen afdoende beantwoord zijn.

Mooi hè? Zeker mooi. Maar dat wordt hen dus afgenomen. Want centjes zijn héél belangrijk!

‘Volkomen Pijnloos’

De term ‘leewieken’ is diverse malen voorbij gekomen. Dit is, zoals eerder aangegeven, het afknippen van het middenhandsbeen bij één van de vleugels van vogels, waardoor de uiterste slagpennen ontbreken en de vogel nooit zal kunnen vliegen. Leewieken gebeurt overigens vaker bij in gevangenschap geboren vogels die bestemd zijn voor de siervogelhandel, met name bij watervogels (eenden, ganzen) die buiten worden gehouden en anders zouden wegvliegen. Sowieso kun je je afvragen of het opzettelijk verminken van dieren ter meerdere eer en glorie van de hobby van mensen helemaal ethisch is (het afknippen van oren en staarten van honden behoort m.i. tot dezelfde categorie en is in Nederland inmiddels wèl verboden)… Maar dat terzijde.

Leewieken in beeld. Voelt -ie nìks van!

De zwanendrifter geeft aan dat het leewieken volkomen pijnloos is: het kuiken wordt op jonge leeftijd (in theorie binnen een week nadat de eieren zijn uitgekomen) gevangen, nadat de ouders eerst zijn gegrepen en vastgebonden. Dit vastbinden is nodig om te voorkomen dat de zwanendrifter door zijn eigen, tamme (!) zwanen wordt aangevallen: zwanen zijn immers erg beschermend tegenover hun jongen. De zwanendrifter knipt vervolgens met een nagelschaartje het topje van één van de vleugels af, uiteraard zonder verdoving. Dat is niet nodig omdat de ingreep, zoals gezegd, volkomen pijnloos is, aldus de zwanendrifter. De botjes van jonge vogels bestaan grotendeels uit kraakbeen en worden met verloop van tijd harder en dus lastiger te knippen. Één van de zwanendrifters heeft ooit aan een journalist een zakje ‘pluisjes’ laten zien, de afgeknipte vleugeltopjes die hij kennelijk (hoe luguber) bewaard had. Kijk, stelt niks voor. Is maar heel klein. Net een sneeuwvlokje. Je ruikt het niet eens. Dat harde dingetje dat u voelt, dat is het botje, maar voelt ie niks van hoor. Het is een 'stukkie zeen' zonder leven (onjuist, maar dat, wederom, terzijde). Hij knippert niet eens met de oogjes. Hij eet gewoon verder als ik ‘m weer neerzet. Bijzonder twijfelachtig, dat soort uitspraken, tenzij hij het op zichzelf geprobeerd heeft. Topje van een oor eraf misschien? Is ook kraakbeen. Een ieder die ooit een piercing door zijn kraakbeen heeft laten zetten, weet dat dat níet pijnloos is. Dat het maar een klein stukje is, doet ook niet ter zake. Wanneer je een pinkje van een pasgeboren baby zou afknippen (ook nog grotendeels kraakbeen) is dat ook maar een klein stukje. Maar zo’n kind heeft wel de rest van zijn leven een handicap. Zo ook de geleewiekte zwanen. En die worden, met hun handicap, vervolgens wel in de vrije natuur gezet en geacht zichzelf te redden.



Zwanendrifter in actie, part two. Let even op hoe liefdevol de meneer 'zijn' kuikens bij de hals draagt, dat nekje ziet eruit alsof het ervoor gemáákt is op deze manier het gewicht van het lijf te dragen. Maar niet heus. Tussen haakjes: Aangezien de zwanendrifter de kuikens binnen een week na uitkomen moet hebben geleewiekt en pas als ze volwassen zijn komt 'oogsten', is het mij niet geheel duidelijk wat de beste man met deze oudere kuikens gaat doen (als ze al geleewiekt zijn, worden ze waarschijnlijk een tweede maal gestoord om ze van een pootring te voorzien. Hoe dan ook, het op deze manier dragen van dieren getuigt niet bepaald van respect voor het dier)...

'Gebrek aan Toezicht'

De zwanendrifter in het Groene Hart heeft zoals gezegd ruim 600 zwanenkoppels, verspreid over de hele regio. Naar eigen zeggen houdt meneer prima bij waar zijn zwanen zitten en draagt hij er voldoende zorg voor. Een steekproef heeft aangetoond dat drie van zijn zwanen zaten waar ze moesten zitten, en bovendien gezond waren. Maar: drie zwanen op een totaal van 600 paren (1200 dieren, + jongen!) is niet bepaald representatief voor de gehele populatie. Ook in de praktijk blijkt dat er wel degelijk een gebrek aan toezicht is: met name in de winter worden er door de medewerkers van de dierenambulance regelmatig dode, gewonde, verzwakte en zelfs op het ijs vastgevroren zwanen aangetroffen. De vogels die nog gered kunnen worden, worden vervolgens regelmatig door vogelopvangcentra opgevangen. Doordat geleewiekte zwanen niet of nauwelijks van hun plek kunnen komen wanneer de kou optrekt en het voedsel schaarser wordt en ze ook niet worden bijgevoerd, lijden vele zwanen honger en zijn ze sterk vermagerd.  Zwanen die wel ‘op drift’ raken (hoe toepasselijk) komen soms op de weg terecht en lopen risico te worden overreden. Dat is vervelend voor de zwaan, maar ook een regelrecht gevaar voor de automobilist! Een zwaan is een flinke vogel die aardig wat schade aan de auto kan veroorzaken en als een automobilist in de remmen schiet en een ongeluk veroorzaakt, zijn de gevolgen natuurlijk helemaal niet te overzien... Als een zwaan het, ondanks zijn handicap, voor elkaar krijgt om lopend of zwemmend betere voedselgronden te bereiken, hoe denkt de zwanendrifter dan te kunnen achterhalen waar het dier gebleven is?

'Vanmorgen vloog ze nog'... Nou nee, beestje is gestorven zonder ooit gevlogen te hebben. Triest einde op een koude weg, na een triest leven veroorzaakt door een koelbloedige vleugelknipper. Dubbel triest dus. Ik hoop maar dat de automobilist de zwaan daadwerkelijk niet gezien heeft en hem daarom doodreed, want als hij dacht 'klotebeest vliegt wel weg' is het natuurlijk triple triest.

Laat de zwanendrifter maar eens onder toezicht alle 600 zwanenparen één voor één opzoeken en aan een gezondheidscheck onderwerpen, en dat alles binnen één week. Ten slotte moeten de kuikens in het broedseizoen ook binnen één week na uitkomen worden geleewiekt, anders is het vleugeltje niet meer klein en week en gaat de vlieger ‘pijnloos’ zéker niet meer op. Uitgaande van een vijfdaagse werkweek en tien uur per dag (ook een zwanendrifter moet soms eten en slapen) is dat 120 zwanenkoppels per dag, 12 per uur, dus iedere vijf minuten één paar zwanen, die hij in die vijf minuten moet vinden, vangen, controleren en weer vrijlaten. We kunnen er redelijkerwijs van uitgaan dat dat niet mogelijk is. Of de zwanendrifter moet superkrachten hebben, maar dat lijkt me sterk. Want dan was hij vast geen zwanendrifter geworden.

‘Verboden Toegang’

Een zwanendrifter houdt ‘zijn’ dieren niet op eigen terrein, maar verspreid over een hele regio, op terrein van de gemeente en particulieren. Dat is op zich al bijzonder, want u moet zich eens voorstellen dat andere veehouders zo te werk gingen… De koeien verspreid over de hele regio! Berta 1 bij de buren, Klara 3 drie dorpen verderop en Herman is even weggelopen van het veld van de overburen waarop hij  is neergezet, maar die vinden we eerdaags wel weer. Of niet. Of hij veroorzaakt een file wanneer hij per ongeluk de snelweg opwandelt, maar dat is risico van het vak. Het is wel een erg economische wijze van dierhouderij: Je hoeft als eigenaar nóóit eten te kopen voor jouw dieren, want dat vinden ze bij de buren! Nooit kosten voor medische ingrepen, want je hebt het toch niet door als ze ziek zijn! Wel de lusten, niet de lasten, zeg maar.

Zwaan met duidelijke tatoeage van de zwanendrifter en een 'grasbult' onder zijn snavel. Gras kan soms bij de zwaan in zijn snavel blijven hangen, waar het gaat rotten en ernstige ontstekingen kan veroorzaken. Zoiets kan bij gebrek aan medisch ingrijpen ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid van de zwaan. Komt vaker voor bij zwanen, maar bij een tamme vogel zou je verwachten dat hij indien nodig medische zorg krijgt van zijn eigenaar, toch? Nou, dat kan je dus mooi vergeten, zwaantje! Want je bent een product, geen dier. Dat je het even weet!

De zwanendrifter moet schriftelijk toestemming hebben van grondeigenaren om hun land te betreden, om daar 'zijn' zwanen uit te zetten en na verloop van tijd de jongen te oogsten. Volgens de zwanendrifters is dat allemaal tot in de puntjes geregeld. Meerdere grondeigenaren klagen echter over ongewenst bezoek van de zwanendrifter, of van geleewiekte zwanen die plotseling verschijnen of verdwijnen in de vroege ochtend, als grondeigenaren nog niet wakker zijn. Enkele onplezierige ontmoetingen hebben plaatsgevonden tussen grondeigenaren en zwanendrifter, die zich het recht toe-eigent om een erf te betreden om ‘zijn’ zwanen op te pikken, ook al geeft de eigenaar van dat erf duidelijk aan dat meneer niet welkom is. Meerdere gemeentes in het Groene Hart hebben aangegeven dat ze de zwanendrifter niet op hun gemeentegrond willen hebben. Ook tussen zwanendrifter(s) en gemeenteambtenaren zijn daardoor de nodige strubbelingen geweest. Ondertussen zijn in die voor de zwanendrifter 'verboden' gemeentes wel geleewiekte zwanen aanwezig. Het is niet duidelijk wat met deze zwanen moet gebeuren: ze zullen niet uit zichzelf weggaan en er wordt niet voor ze gezorgd. Of worden ze als het donker is stiekem tòch weggehaald?

‘Zwanen zijn Klotebeesten!’/ Boerenbedrog!

Misschien houdt u niet van zwanen. U vindt het vervelend dat ze, wanneer u met uw kinderen naar school fietst, steevast op agressieve wijze het fietspad bezetten, zodat u drie kilometer om moet fietsen. Misschien moet u met enige regelmaat minutenlang wachten wanneer u op tijd op uw werk moet zijn, omdat een paar van die domme beesten met hun platpoten tergend langzaam de weg oversteekt. Of wellicht bent u agrariër en zitten ze met tientallen tegelijk op uw weiland, de hele winter door, een beetje uw grond te verzuren. Kortom, het zal u een zorg zijn of ze de nek wordt omgedraaid, sterker nog, liever vandaag dan morgen!

Juist dán zou u zich moeten verzetten tegen de zwanendrifters. Ze treden zo af en toe op als ‘redders in nood’: zitten er vervelende zwanen? Belt u dan de zwanendrifter, hij verlost u binnen no-time van de zwanenoverlast. Maar vergis u niet: deze zwanen zijn uitgezet door deze mensen! Een beetje zwaan verkiest een rustig plekje in de natuur, niet een drukke straat in een woonwijk. Doordat ze niet kunnen vliegen, zijn ze echter gedoemd hun leven te slijten op uw fietspad. Ook op (uw!) weilanden worden de zwanen uitgezet, zoals gezegd wellicht zonder dat u daar weet van heeft. Het is een gegeven dat veel agriërs niet blij zijn met veel zwanen op hun veld. De zwanen van de zwanendrifter en hun jongen poepen op uw gras, totdat hij zijn buit komt oogsten.

De zwanendrifter zijn gang laten gaan, omdat u niet van zwanen houdt, is een beetje als de pyromaan die net uw auto in de fik heeft gestoken toejuichen, wanneer hij meehelpt de brand te blussen. Een beetje vreemd.



'Wij zijn helemaal geen klotebeesten. Daar zijn wij veel te mooi voor.'

  

‘Gratis Dierentuin’

Tot slot een bijzondere uitspraak, zoals opgetekend uit de mond één van de drifters in een interview een poosje geleden. "Als ik straks weer wordt aangevallen als ik bezig ben met mijn (!) zwanen, is het afgelopen met mijn schitterende, onbetaalde dierentuin!" Dat is dan wel de enige 'dierentuin' die mensen wordt opgedrongen en de vraag is of de gemiddelde dierenliefhebber daadwerkelijk geniet van verminkte zwanen... De zwanendrifter doet hier (onbedoeld?) zelf een prachtige suggestie!

Haalt u ‘uw’ zwanen maar fijn op en houdt u ze vervolgens in uw achtertuin, zoals andere veehouders ook verplicht zijn. Denkt u wel aan het dierenwelzijn? Niet te veel per vierkante meter, goed schoonhouden, voeren en de nodige medische zorg. Oh, dan kunt u er niet van leven? Dat is ook niet nodig, want u heeft inmiddels de pensioengerechtigde leeftijd bereikt… Geniet u lekker van uw oude dag en uw AOWtje… En laat de dieren met rust!

Wat kan ik doen?

Zoals aan het begin van dit artikel aangegeven, loopt de ontheffing van de ringplicht, zoals die aan één van de zwanendrifters is afgegeven, op 1 april van dit jaar af. Als deze niet wordt verlengd, mogen beide drifters ‘hun’ zwanen alleen nog levend verhandelen (saillant detail is dat de man heeft aangegeven al tijden geen zwanen meer te doden. Als dat zo is, waarom dan toch een nieuwe aanvraag voor een ontheffing? Vreemd).  Uiteraard is dat een stap in de goede richting, maar niet voldoende: de bezigheden van de zwanendrifters moeten geheel beëindigd worden, middeleeuwse martelpraktijken horen niet thuis in 2013.

Tot op heden zijn de zwanendrifters te vaak in het gelijk gesteld, bij gebrek aan bewijs van verwaarlozing, mishandeling (van mens en dier!) en het onrechtmatig betreden van andermans grondgebied. Klachten hebben tot op heden helaas niet geleid tot serieuze stappen tegen de zwanendrifter(s) en het ontbreekt de overheid kennelijk aan een stukje compassie,  inzicht en/of gezond verstand om op basis van objectieve informatie over zwanendriften alléén de knoop door te hakken en deze  praktijken te verbieden.

Daarom is uw hulp noodzakelijk:

Bent u grondeigenaar en betrapt u een zwanendrifter op uw erf, terwijl u daar geen toestemming voor heeft gegeven, belt u dan de politie en doe (altijd!) aangifte. Ook als u een zwanendrifter aan het werk betrapt op gemeentegrond van één van de gemeenten die hem een verbod hebben opgelegd (in het Groene Hart onder meer Waddinxveen, Alphen aan den Rijn, Bodegraven, Reeuwijk, Boskoop, Gouda, Ouderkerk, Bergambacht, Schoonhoven en Woerden) kunt u de politie bellen. Nog beter is als u één en ander daarnaast vastlegt op video of foto. Deze beelden kunnen wellicht dienen als bewijs van dierenmishandeling door de drifter(s). Ook indien u dode of gewonde zwanen aantreft die mogelijk van de zwanendrifters zijn, kunt u dat melden (wederom: foto’s of video’s worden zeer gewaardeerd): bel direct 144 (red een dier)!

Wellicht komt u niet dagelijks in contact met zwanen, maar bent u toch verontwaardigd over de praktijken van de zwanendrifters. U kunt de zwanen in dat geval helpen door de petitie te ondertekenen: http://www.stophetzwanendriften.nl/ 

Hopelijk kan het zwanendriften op korte termijn definitief een halt toegeroepen worden en zien we zwanenmishandelaars binnenkort alleen nog terug op schilderijtjes in de kelder van het Museum van Gouda, bij de andere middeleeuwse martelwerktuigen...

Hatsekidee, klapjes! Op de blote billetjes! En nu nóóit meer doen hè!